වික‍්‍රමශිලා විශ්වවිද්‍යාලය හා අධ්‍යාපන රටාව

උතුරු ඉන්දියාවේ මගධයට වන්නට පිහිටි වික‍්‍රමශිලාව ගංගා නම් ගග අසබඩ පිහිටා ඇත. විශ්වවිද්‍යාලය ආරම්භ කර ඇත්තේ පාල රාජ වංශයට අයත් ධර්මපාල නම් රජු විසිනි. නාලන්දා විශ්වවිද්‍යාලයේ සහෝදර ආයතනයක් වශයෙන් වික‍්‍රමශිලාව ක‍්‍රියාත්මක වී ඇත. මෙය මහායාන අදහස් ගරුකළ සරසවියකි. වික‍්‍රමශිලාව නාලන්දාව මෙන් විශාල ගොඩනැගිලි සමුහයකින් ආඩ්‍ය වු ආයතනයකි. මෙහි ප‍්‍රධාන ශාලාව විද්‍යා ගෘහ නමින් හදුන්වා ඇත. විද්‍යා ගෘහය නාලන්දාවේ ප‍්‍රධාන ශාලාවට වඩා විශාල වුවකි. තවද නාලන්දාවේ දක්නට නොලැබෙන දොරටු 06ක් පිළිබද තොරතුරු ඓතිහාසික වාර්තා මගින් ඉදිරිපත් කරයි. මෙම දොරටු 06 ද්වාර පණ්ඩිත නමින් හැදින්වු ආචාර්යවරුන් රැදීසිටි ශාලා වශයෙන් හදුනා ගෙන තිබේ. නාලන්දාවේ ද්වාර පණ්ඩිත නමින් හැදින්වු එක් භික්‍ෂූන් වහන්සේ නමක් පමණක් සිට ඇත. එහෙත් වික‍්‍රමශිලාවේ ද්වාර පණ්ඩිතවරුන් 06 නමක් සිට ඇත. මින් පැහැදිලි වන්නේ වික‍්‍රමශිලාව නාලන්දාවට වඩා විශාල ආයතනයක් බවයි. තවද ඉහත සදහන් කළ දොරටු හෙවත් ශාලා 06 මෙන්ම එම දොරටුවලට පත්කර සිටි ආචාර්යවරුන් පිළිබද සදහනක් පහත දැක්වේ.

බටහිර දොරටුව හෙවත් ශාලාව - වාගීශ්වර කීර්ති තෙරුන්
නැගෙනහිර දොරටුව හෙවත් ශාලාව - රත්නාකර ශාන්ති තෙරුන්
උතුරු දොරටුව හෙවත් ශාලාව - නරෝපා තෙරුන්
දකුණු දොරටුව හෙවත් ශාලාව - ප‍්‍රඥාකරමති තෙරුන්
පළමු මධ්‍යම දොරටුව හෙවත් ශාලාව - රත්න භද්‍ර තෙරුන්
දෙවන මධ්‍යම දොරටුව හෙවත් ශාලාව - ඥාන ශ‍්‍රි මිත‍්‍ර තෙරුන්

මෙම ආචාර්ය මණ්ඩලයට අමතරව අධ්‍යයන මෙන්ම අනධ්‍යයන කටයුතු සිදු කිරීම සදහා විශාල සේවක පිරිසක් ද සිට ඇත. වික‍්‍රමශිලාවේ ප‍්‍රධානත්වය හිමි වන්නේ රජු විසින් පත් කරනු ලබන කොමිසමක් මගිනි. එම කොමිසමෙන් තෝරාපත් පත්කරගත් තෙරුන් වහන්සේ වික‍්‍රමශිලාවේ අධිපතීත්වයට නිතැතින්ම පත්වෙයි. ඒ අනුව ධර්මපාල රාජ්‍ය කාලයේ වික‍්‍රමශිලාවේ අධ්‍යක්‍ෂක ධූරය බුද්ධ ඥානපාද තෙරුන්ට හිමිවු අතර රාමපාල රාජ්‍ය සමයේ අභයකාර තෙරුන්ට අධ්‍යක්‍ෂක ධුරය හිමිවිය. මෙහි මහාචාර්යවරුන් හෙවත් පණ්ඩිත හිමිවරුන් 100 - 114 ක් පමණ සිට ඇති අතර 3000ක පමණ ශිෂ්‍ය පිරිසක ඔවුන් යටතේ අධ්‍යාපනය හදාරා තිබේ. වික‍්‍රමශිලාවේ ඉගැන්වීම් කාලසීමාව මාස 19කට සීමාවිය.

වික‍්‍රමශිලාවේ ආචාර්ය මණ්ඩලය

අධ්‍යාපන මණ්ඩලය (වික‍්‍රමශිලාවේ සිසුන්ට අධ්‍යාපනය ලබාදුන් පිරිස)
පරිපාලන මණ්ඩලය (නේවාසිකාගාර, පන්තිකාමර, ආහාරපාන ආදිය පිළිබද අවධානයෙන් සිටි පිරිස)
විනය මණ්ඩලය (සිසුන්ගේ හැසිරීම් ආදි විනය සම්බන්ධ කටයුතු සිදුකළ පිරිස)
ප‍්‍රවේශ මණ්ඩලය (වික‍්‍රමශිලාවට සිසුන් ඇතුළත් කරගත් පිරිස)

වික‍්‍රමශිලාවේ අධ්‍යයනය කළ හැකි විෂයධාරාවන්

ආයුර්වේදය
මහායාන බුදුදහම
ව්‍යාකරණ
තර්ක ශාස්ත‍්‍රය
ජෝතිෂ්‍ය
ලලිත කලා
සංඛ්‍යා දර්ශනය
ඉගැන්වීම් ක‍්‍රමවේද
දේශන ක‍්‍රමය
සාකච්ඡුා ක‍්‍රමය
විවාද ක‍්‍රමය
සංවාද ක‍්‍රමය
පර්යේෂණ ක‍්‍රමය
වනපොත් ක‍්‍රමය

ආයුර්වේදය - ආයුර්වේදය ද එක්තරා අන්දමකින් වේදයෙහිම දිගුවත් ලෙස සැලකීමට උචිත සාක්‍ෂි බොහෝමයකි. අථර්ව වේදයෙහි අන්තර්ගතය දෙස බලන කල එහි නොයෙක් රෝගයන් සදහා නියමිත බෙහෙත් වර්ග, අස්ථි බිදිීම් වලදී කළ ප‍්‍රතිකාර, තක්මන් ජ්වර ආදී රෝග සහ ඒවාට කළ පිළියම් ඉදිරිපත් කොට ඇති මෙම වේදයේ ආයුර්වේදයට අවශ්‍ය බොහෝමයක් මූලිකාංග අඩංගු වී ඇති බව පැහැදිළිය. එමෙන්ම ශෞනකගේ චරණව්‍යුහයට අනුව සෘග් වේදයෙන් ආයුර්වේදය ඇති වූ බවට ද මතයක් පවතී. මෙම කරුණුවලින්ද අපට වටහා ගත හැකි කාරණයක් වන්නේ ආයුර්වේදය සම්පූර්ණ ශාස්ත‍්‍රයක් ලෙස බිහිවීමට පෙර සිටම එහි මූලික සාක්‍ෂි වේද යුගයේ පටන්ම පැවත එන බවයි. වෛදික යුගයෙහි පටන්ම ආරම්භ වී ක‍්‍රමයෙන් විකාශනයට පත් වූ ශාස්ත‍්‍ර සාහිත්‍ය තුළ ඒ ඒ ශාස්ත‍්‍රයන්ගේ මූලික අවස්ථාවන් පිළිබද මෙතෙක් කරුණු ගොඩ නැගුවෙමි. විශේෂයෙන්ම මෙලෙස පැමිණි ආයුර්වේදය වික‍්‍රම ශිලාවේද දක්නට ලැබේ. විශේෂයෙන් ශරීරයේ රෝග පිඩා ආදීය, සර්ප විෂ සම්බන්ධ ආදී වශයෙන් තත් අධ්‍යයනයන් මෙහි සිදු විය.

මහායාන බුදුදහම - නාලන්දාවේ මෙන් අධ්‍යයනය කටයුතු සිදු විය.

ව්‍යාකරණ - වේද යුගයෙහි පටන් ශාස්ත‍්‍රීය විෂයක් වශයෙන් ක‍්‍රමාණුකූල විකාශනයක් හා දියුණුවක් දක්වන සාහිත්‍ය ශාස්ත‍්‍රයකි ව්‍යාකරණ ශාස්ත‍්‍රය. ‘‘වෛදික යුගයෙහි බ‍්‍රාහ්මණ චරණයන්හි පවා පසු කලෙක ව්‍යාකරණ විද්‍යාවට මුල් වූ කරුණු ගැන විමසීම් හා විවේචන කරන ලද බැව් බ‍්‍රාහ්මණ ග‍්‍රන්ථයන්ගෙන් හෙළි වේ.’’ උච්ඡුාරණය, සන්‍ධි ගැලපීම, විභක්ති ප‍්‍රත්‍ය විභාග ආදි විෂය ක්‍ෂේත‍්‍රයන් හදාරන්නෙකු හට නිරායාසයෙන්ම දියුණු භාෂා පරිඥාණයක් හිමිවන බව නොරහසකි. වේදාධ්‍යනයේ පටන්ම එම ක‍්‍රියාවලිය සිදු වූ නිසා ව්‍යාකරණ ශාස්ත‍්‍රයේ ක‍්‍රමික වර්ධනයක් දැකගත හැකිය. වාක්‍ය, නාමපද, සමාසපද ආදිය විග‍්‍රහ කිරීම දක්නට ලැබෙන ව්‍යාකරණ ලක්‍ෂණයකි. ’’ව්‍යාකරණ ශාස්ත‍්‍රය පිළිබදව කරුණු විග‍්‍රහ කරන විට පාණනීගේ අෂ්ටාධ්‍යයීය ව්‍යාකරණ ශාස්ත‍්‍රයේ සුප‍්‍රසිද්ධ කෘතිය මෙන්ම සැමගේම ගෞරවයට හා සැලකිල්ලට භාජන වූ විද්‍යාත්මක සංග‍්‍රහයකි. මෙහි කෙටි සූත‍්‍ර 4000 ක් පමණ ඇතුළත් වේ. තත් ව්‍යකරණයන් පිළිබඳ මෙහි අධ්‍යයනයට බඳුන් කර ඇත.

ලලිත කලාවන් යටතේ ඡන්දස , නාට්‍ය ආදී වශයෙන් හැදැරීම සිදු විය. භරත මුනිගේ නාට්‍ය ශාස්ත‍්‍රයට අනුව ගුරු, ලඝු නියමය ඡුන්දස යැයි කියයි. තවද පදයක යෙදිය යුතු අක්‍ෂරයන්ගේ හෝ මාත‍්‍රාවන්ගේ හෝ සංඛ්‍යා නියමය ඡුන්දස නම් වේ. වෘත්ත නම් විශේෂ නාමයක් ඇති ඡුන්දස් වනාහි නොයෙක් අර්ථයන් සහිත වර්ණනයන්ගෙන් සමන්විත වූ පාද හතරකින් යුක්ත වන්නේය.විවිධාකාර වෘත්තයන් කෙරෙන් බිහි වූ ඡුන්දස ශබ්දයන්ගේ ශරීරය ලෙස සලකනු ලැබේ. ඡුන්දසින් තොර ශබ්දයක් හෝ ශබ්දයෙන් තොර ඡුන්දසක් හෝ නොමැත. මේ අකාරයෙන් සංස්කෘත ඡුන්දස පිළිබඳ මෙහි අධ්‍යයනයන් සිදු විය.

එසේම භරතමුනිගේ නාට්‍ය ශාස්ත‍්‍රය බිහිවන්නට පෙර පරිපූර්ණ නාට්‍ය ශාස්ත‍්‍රයක් පිළිබද තොරතුරු විද්‍යමාන නොවුන ද වෛදික යුගයෙහි පටන්ම නාට්‍යයෙහ් මූල බීජ අඩංගු වී තිබෙන බවට සාක්‍ෂි ඇත. නාට්‍යයේ පැවැත්ම එක එල්ලේම දක්නට නොලැබුන ද සෘග් වේදයෙහි අඩංගු සංවාද සූක්තයනහි නාට්‍යමය ස්වරූපයක් දක්නට ලැබෙන බව පැහැදිළිව පෙනේ. පුරූරවස් ඌර්වශී, යම යමී සංවාද මූලිකවම දැක්විය හැකිය. එමෙන්ම පුද පූජා දෙවිවරුන්ට පිළිගැන්වීම බෙහෙවින්ම නාට්‍ය ස්වරූපයක් ගත් බව අනුමාන කළ හැකිය. මෙවැනි වූ නාට්‍ය කලාවන් පිළිබඳව ද මෙහි අධ්‍යයනයට බඳුන් විය. විශේෂයෙන් භාරතයේ පැවිති නාට්‍ය කලාව හා භාරතයෙන් පිටත වූ නාට්‍ය කලාවන් පිළිබඳ අධ්‍යයනය කරන ලදී. එහිදී නාට්‍ය කලාවේ ආරම්භය හා විකාශනය වැනි තත්වයන් හා නාට්‍යක අන්තර්ගතය පිළිබඳ අවධානය යොමු කරන ලද බවක් දක්නට ලැබේ.

මානව හා භෞතික සම්පත්වලින් පෝෂණය වු වික‍්‍රමශිලාව 12වන සියවසේදි මුස්ලීම් ආක‍්‍රමණ හේතුවෙන් පරිහානියට පත්විය. වික‍්‍රමශිලාව විනාශ වන අවසන් කාලයේ එහි ප‍්‍රධානත්වය දීපංකර ඥාන හා ශාක්‍ය ශ‍්‍රී භද්‍ර හිමිවරුන් දැරූහ.