රාජ්‍ය පාලනය සඳහා බෞද්ධ ඉගැන්වීම්.

රාජ්‍යයක පාලන තන්ත්‍රය ගොඩ නගා ගත යුතු ආකරය බුදුන්වහන්සේ දේශනා කොට ඇත.දීඝ නිකායේ චක්ඛවත්තී සීහනාද සූත්‍රය, කූඨ දන්ත සූත්‍රය, අග්ග්ඤ්ඤ සූත්‍රය මගින් ධාර්මික රාජ්‍ය පාලනය පිළිබඳ උපදෙස් දැක්වේ.කිසියම් රාජ්‍යයක ස්ථාවරත්වය හෝ අස්ථාවරත්වය රඳා පවතින්නේ පාලකයනගේ ක්‍රියා කලාපය මතයි.රජුගේ ධාර්මික ක්‍රියා කලාපය රටේ සෞභාග්‍ය ය හා සමෘර්ධිය පිනිස හේතුවේ.

අග්ග්ඤ්ඤ හා චක්ඛවත්තී සීහනාද සූත්‍ර අනුව රජකු ලොව පහළ වූ ආකාරයත් එසේම රජකු දැහැමින් සෙමින් රට පාලනය කළ යුතු ආකාරයත් පැහැදිලි කර දී ඇත.

රටක පළමු පුරවැසියා වන පාලකයා ප්‍රථමයෙන් ධර්මානුකූල විය යුතු බව බුදු දහම පෙන්වා දෙයි.

"සබ්බං රට්ඨං සුඛං සේති - රජාචේ හෝති ධම්මිකෝ".

රජු දැහැමි උවහොත් සියලුම ජනයා සුවසේ ජීවත් වනව බව මෙයින් දැක්වේ.

"ගවං චේ තර මානානං - ජීම්හං ග්ච්ඡතී පුංගවො

සබ්බේ තේ ජීම්හං ගච්ඡන්තී -නෙත්තේ ජීම්හං ගතේසතී"

ගවරැළක නයකයා කෙළින් මහ මග ගමන් කරන විට සෙසු ගවයන් ද ප්‍රධානියා අනුගමනය කරමින් කෙළින් ගමන් කරයි.ගව නායකයා ඇදට යනවිට සෙසු ගවයන්ද ඇදට ගමන් කරයි.රාජ්‍ය සංකල්පයේද රජු වැරදි මාර්ගයක් ඔස්සේ රට පාලනය කරන විට ඔහු වටා සිටින සෙසු පිරිස්ද වැරදි දේ කරමින් රටපුරා අධාර්මිකත්වය,ප්‍රචණ්ඩත්වය,දූශ්ණය ඇති කරවමින් ක්‍රියා කරයි. යහපත් පාලකයකු පාලනය කරන විට කලට වැසි වසින බවත් අස්වනු සරුසාර වන බවත් රට සුඛිත මුදිත වන බවත් බුදු දහමෙහි දේශනා කොට ඇත.

පාලකයකු මූලිකවම පංචශීල ප්‍රතිපත්තිය අනුගමනය කරන්නකු විය යුතු බව කියවේ.රාජ්‍ය ප්‍රධානියා දිවිහිමියෙන් මෙම ප්‍රතිපත්ති සුරකින විට සමාජයේ අනෙකුත් පුද්ගලයෝද මේවා අනුගමනය කිරීමට පෙළඹෙන අතර මේ තුලින් පාලක පාලිත දෙපිරිසේම අයිතිවාසිකම් සුරක්ෂිත වේ. පාලාකයකු තම ජනතාව ආරක්ෂා කළ යුත්තේ පියකු තම දරුවන් රකින්නාක් මෙනි.

රාජ්‍ය පාලනයේදී වැදගත් වන සංකල්ප රැසක් ඉහත සඳහන් සූත්‍ර ආදියෙන් බුදුදහමෙන් පෙන්වා දී ඇත.ඒවා නම් සප්ත අපරිහානීය ධර්ම, සතර සංග්‍රහ වස්තු,සතර බ්‍රහ්ම විහරණ, දසරාජ ධර්ම,දස සක්විතිවත්,සතර අගති වශයෙනි.

බෞද්ධ ඉගැන්වීම් වල දැක්වෙන සප්ත අපරිහාණීය ධර්ම වැදගත් රාජ්‍ය සංකල්පයකි.මෙය යහපත් පාලකයකු විසින් ගුරුකොට ගත යුතු මූලධර්ම හතකි.

1.නිතර රැස්වීම.

2.සමඟියෙන් රැස්ව,සමඟියෙන් ක්‍රියාකොට,සමඟියෙන් විසිර යාම.

3.නොපැනවූ නීති නොපැනවීම හා පැනවු නීති ආරක්ෂා කිරීම.

4.විවාහාක අවිවාහක කාන්තා විෂයෙහි විනීත වීම.

5.වැඩිහිටියන්ට ගරු කිරීම හා ඔවුන්ට සවන් දීම.

6. පූජණීය ස්ථාන වලට ගරුකිරීම හා රැක ගැනීම.

7. ආගමික නායකයන්ගේ පහසුකම් හා ආරක්ෂාව සැපයීම හා රටට නොපැමිණි පූජ්‍ය උතුමන්ලා ගෙන්වා ගැනීම.

යනුවෙන් දැක්වෙන සප්ත අපරිහාණීය ධර්ම අනුව ලිච්ඡවී රාජවංශිකයන් රට පාලනය කිරීම නිසා විසල්පුරය මිහිපිට සුරපුරක් බඳු විය.ඔවුන් එම උපදෙස් අනුවම පාලන කටයුතු කළ නිසා විසල් පුරයට එරෙහිව සටන් කළ අජාසත් රජතුමා දෙවතාවකදී ම පරාජිතයකු බවට පත්විය.

බෞද්ධ දේශපාලනයට අදාළ ප්‍රතිපත්ති අතර දස රාජ ධර්ම වලට හිමි වන්නේ විශේෂ ස්ථනයකි. යහපත් රාජ්‍ය පාලනයක් උදෙසා මෙම ප්‍රතිපත්තීන්ගෙන් සමන්විත විය යුතු බව බුදු දහම මගින් පෙන්වා දෙයි.

"දානං සීලං පරිච්චාගං අජ්ජවං මජ්ජ්වං තපං

අක්කෝධෝ අවිහිංසාච ඛන්තීච අවිරෝධතා"

1.දානය 6 .තපස

2.ශීලය 7.අක්‍රෝධය

3.පරිත්‍යගය 8.අවිහිංසාව

4.සෘජු බව 9.ශාන්තිය

5.මෘදු බව 10.අවිරෝධතාවය

දේශපාලනයට අදාළ ප්‍රතිපත්ති වලටඅනුව දස සක්විතිවත් වලට හිමි වන්නේ සුවිශේෂි වැදගත් කමකි. චක්‍රවර්තී රාජ සංකල්පය හඳුන්වා දීමත් විශ්ව රාජ්‍යයක් ගොඩ නැගිමටත් මහෝපකාරි වන උදාර ප්‍රතිපත්ති 10ක් දස සක්විතිවත් ලෙස දැක්වේ.ඒවා නම්

1.තමා ශීලයෙහි පිහිටා අඹුදරුවන්ට ද රැකවරණය දීම.

2.ධර්මය මත පිහිටා බලසේනාවට අවශ්‍ය දැහැමි රැකවරණය දීම.

3.ක්ෂත්‍රීන්ට අවශ්‍ය සංග්‍රහ ලබා දී ඔවුන් රැකබලා ගැනීම.

4.නියම් ගම් වාසීන්ට හා ජනපද වසීන්ට දැහමි රැකවරණය ලබ දීම.

5.බ්‍රහ්මන ගෘහපතීන්ට දැමි රැකවරණය දීම.

6.මහන බමුණන්ට සුදුසු සංග්‍රහ ලබ දීම.

7.සිව්පාවන්ට හා පක්ෂීන්ට දැහැමි රැකවරණය ලබදීම.

8.ධනය නැති අයට ධනය දීම.

9.අපරාධ මර්දනය කිරීම.

10.සිල්වත් මහණ බමුණන්ගේ උපදෙස් ලබගෙන පාලනය කිරීම.

සිඟාලෝවාද සූත්‍රයේ එන සතර සංග්‍රහ වස්තු තවත් උසස් පිළිවෙතකි.

1.දානය

2.ප්‍රියවචනය

3.අර්ථචර්යාව

4.සමානාත්මතාවය

යන මෙම සතර සංග්‍රහ වස්තු රටක සමෘද්ධිය ඇති කරලීමට පාලකයා අනුගමනය කළ යුතුම වෙයි.

සතර බ්‍රහ්ම විහරණ යනු රාජ්‍ය පාලනයේදී වැදගත් වන තවත් ඉගැන්වීමකි. ඒවා නම්

1.මෙත්තා

2.කරුණා

3.මුදිතා

4.උපේක්ඛා යනුවෙනි.

කිසියම් පාලකයකු අගතිගාමි උවහොත් එය රට වැසියන්ගේ අභාග්‍යයකි.පාලකයන් සතර අගතියෙන් වැළකී සිටිය යුතුය.ඒවා නම්

1.ඡන්දය

2.ද්වේශය

3.භය

4.මෝහය

යනූවෙන් දැක්වෙන කරුණු යමෙක් අනුගමනය කරයිද ඔහු අයුක්තියට, අසාධාරණයට අනුබල දෙන්නෙක් වේ. අධර්මවාදියකු වෙයි.එබැවින් එම පිළිවෙත් වලින් වැළකී ක්‍රියා කළ යුතු බව ඉගැන්වේ. රාජ්‍ය පාලනය සඳහා වැදගත් වන බෞද්ධ ඉගැන්වීම් මෙසේ පෙන්වාදිය හැකිය.